Barter a podatek VAT
W obrocie gospodarczym zawierane są umowy barteru towarów lub usług, w ramach których strony zobowiązują się wzajemnie świadczyć na swoją rzecz.
Umowa barterowa nie została uregulowana w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm.). Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 26 sierpnia 2004 r. sygn. akt I CK 210/04, umowa barterowa “będąc nienazwaną, o cechach zbliżonych do umowy zamiany (art. 603 k.c.), jest konsensualna, odpłatna i wzajemna (…)”.
Rodzi skutki zobowiązujące obie strony do przeniesienia własności rzeczy, a w okolicznościach określonych w art. 155 § 1 k.c., również skutki rozporządzające. Różnica między umową barteru a umową zamiany sprowadza się przede wszystkim do tego, że przedmiotem umowy zamiany może być własność rzeczy, podczas gdy przedmiotem barteru może być dodatkowo także świadczenie usługi.
Jako przykład można podać:
a) ustalenie korzystnego czynszu (lub jego brak) w zamian za najem biura firmie budowlanej w zamian za wykonanie generalnego remontu,
b) wynajem powierzchni reklamowej za catering na wydarzeniu,
c) świadczenie usług prawniczych w zamian za wykonanie nowej strony internetowej doradcy,
d) sponsoring w zamian za reklamę,
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, opodatkowaniu podlega m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. W tym miejscu należy podkreślić, że w przypadku barteru odpłatność ma miejsce, ale nie ma charakteru pieniężnego. Zapłata za towar lub usługę przyjmuje formę świadczenia w naturze (polega na otrzymaniu wynagrodzenia w postaci innego towaru lub usługi). W związku z tym transakcje barterowe należy uznać za czynności odpłatne, które podlegają opodatkowaniu VAT.
Do ustalenia podstawy opodatkowania transakcji barterowych należy stosować zasady ogólne określone w art. 29a ust. 1 oraz ust. 6 ustawy o VAT.
W przypadku barteru usług, strony opierają się na założeniu, że świadczenia umowne stron mają równą wartość i stanowią ekwiwalent świadczenia drugiej strony.
W przypadku transakcji barterowych, w tym również zamiany usług, świadczenie usługi stanowi zapłatę, jeśli zostały spełnione następujące warunki:
- istnieje bezpośredni związek pomiędzy dokonywanymi wymiennie czynnościami, czyli pomiędzy czynnością opodatkowaną a otrzymaną za nią zapłatą,
- istnieje możliwość określenia wartości świadczonych usług w pieniądzu.
Trybunał wskazuje przy tym, że dla takiej kwalifikacji nie ma znaczenia, że transakcja gospodarcza dokonana została po cenie wyższej lub niższej od ceny rynkowej (tak TSUE między innymi w następujących wyrokach: z dnia 9 czerwca 2011 r. w sprawie C-285/10, Campsa Estaciones de Servicio SA; z dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie C-412/03 Hotel Scandic Gåsabäck). Trybunał Sprawiedliwości UE konstatował, że pojęcie „wynagrodzenie” jest bardzo szerokie, niemniej z uwagi na to, że podatek od wartości dodanej obciąża konsumpcję, punktem wyjścia dla ustalenia wysokości podstawy opodatkowania powinna być kwota rzeczywiście wydatkowana na nabycie towaru lub usługi (por. wyrok TSUE z dnia 23 listopada 1988 r. w sprawie C-230/87 Naturally Yours Cosmetics).
Gramatyczna (literalna) wykładnia treści art. 29a ust. 1 ustawy o VAT musi prowadzić do wniosku, że to do stron czynności należy ustalenie ceny będącej podstawą opodatkowania VAT. Jest to autonomiczne uprawnienie podatnika VAT, który nie jest w tym zakresie limitowany (jeżeli między stronami nie ma powiązań, o których mowa w art. 32 ustawy o VAT). W rezultacie może on co do zasady w sposób dowolny ustalić wartość należnego mu od nabywcy z tytułu wykonania danej czynności wynagrodzenia.
Jak przyjmuje się w orzecznictwie TSUE oraz NSA, podstawą opodatkowania jest całość wynagrodzenia otrzymanego za wykonane usługi, nie tylko wartość pieniężna (por. wyrok NSA z 14 marca 2016 r., sygn. akt I FSK 1542/14).