Nabywanie cudzych wierzytleności a VAT

Płacić VAT od nabytej wierzytelności, czy też nie? A jeżeli tak to od jakiej podatawy wyliczyć podatek: nominalej wartości wierzytelności, dyskonta czy też faktycznie otrzymanych od dłużnika środków?

Wszelkie spory, jak się wydaje, przeciął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 19 marca 2012 roku (I FPS 5/11), w którym przyjęto, iż transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.), ze względu na fakt, że w takim przypadku nie mamy do czynienia z zobowiązaniem się przez usługodawcę do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie.

W dotychczasowej praktyce organów podatkowych, Wojewodzkich Sądów Administracyjnych, a także niektórych składach NSA, przyjmowano, że w każdym przypadku nabycia wierzytelności to nabywca świadczy wobec zbywcy usługę, ergo należy ją opodatkować VAT. Przyjmowano w sposób sztuczny, iż podmiot nabywający wierzytelność świadczy usługę na rzecz zbywcy, który jest beneficjentem usługi wskutek tego, że zostaje uwolniony od ciężaru jej egzekwowania, zostaje mu zaoszczędzone ryzyko i koszty posiadania takiej wierzytelności, zostaje niejako “wyręczony” w czynnościach podejmowanych dla dochodzenia długu (por. np wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 lutego 2010 r., I FSK 2104/08). Jednakże obrotem nie jest dyskonto (tak jak twierdziły organy podatkowe), ale rzeczywisty obrót, którego wysokość jest znana dopiero w momencie ściągnięcia długu lub stwierdzenia niewypłacalności dłużnika (por. uzasadnienie wyroku NSA z dnia 16.02.2010 r. sygn. I FSK 2104/08).

Kluczowa dla sprawy, jak podkreślił siedmiosobowy skład NSA, jest odpowiedź na pytanie, czy nabycie wierzytelności pieniężnej jest usługą ściągania długów w rozumieniu art. 8 ust. 1 pkt 1 i art. 43 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u. w związku z pozycją 3 pkt 5 załącznika nr 4 do tej ustawy (która nie jest zwolniona z VAT), bowiem, jak zauważył, rozbieżności w orzecznictwie sądowo-administracyjnym pojawiły się z powodu krańcowo różnego rozumienia pojęcia “usługa ściągania długów” występującego w ww. przepisach i konsekwencji podatkowych wynikających z tych różnic. W tym miejscu podkreślenia wymaga, że zagadnienie rozpoznawane w niniejszej sprawie jest odrębnym od kwestii usługi factoringu, właściwego i niewłaściwego (zaliczanego do usług ściągania długów), kiedy to usługa świadczona jest za określonym przez strony wynagrodzeniem otrzymywanym przez faktora bezpośrednio od faktoranta. Przesadzając, także w oparciu o tezy z wyroku 27 października 2011 r. Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Bundesfinanzhof przeciwko GFKL Financial Services AG (C-93/10, iż żadna transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u., NSA uznał, że nie ma konieczności rozważania dalszych zagadnień materialnoprawnych, w tym zwłaszcza dokonywania analizy art. 43 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u. w związku z poz. 3 pkt 5 zał. nr 4 do ustawy, gdyż kwestia zwolnienia danej usługi od podatku od towarów i usług bądź ewentualnego wyłączenia od takiego zwolnienia może być rozpatrywana jedynie w odniesieniu do czynności, które podlegają opodatkowaniu tym podatkiem w myśl art. 5 ust. 1 u.p.t.u.

Wyrok zasługuje na aprobatę i wyrazić należy przekonaie, iż powinien znacząco wpłynąć na ugruntowanie jednolitej linii orzeczniczej (patrz ostatnio np. wyrok NSA z 25 kwietnia 2012 r., I FSK 176/12, w którym przyjęto, iż opodatkowaniu VAT nie podlega transakcja nabycia wierzytelności trudnych po cenie niższej od ich wartości nominalnej, jeżeli cena ta odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość na moment nabycia. Usługę można uznać za odpłatną, gdy obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności wystąpiło świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym przez nabywcę. Żadna transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u.